ธรรมดา
หมายถึง น. อาการหรือความเป็นไปแห่งธรรมชาติ เช่น การกิน การถ่ายเท การสืบพันธุ์ และการเสื่อมสลาย.
ว. สามัญ, พื้น ๆ, ปรกติ, เช่น เป็นเรื่องธรรมดา. (ส. ธรฺมตา; ป. ธมฺมตา).
ธรรมทรรศนะ
หมายถึง น. ความเห็นชัดเจนในธรรม. (ส.).
ธรรมธาดา
หมายถึง น. ผู้ทรงธรรม เช่น สมเด็จพระบรมธรรมธาดามหาสัตว์. (ม. ร่ายยาว วนปเวสน์).
ธรรมธาตุ
หมายถึง น. ธรรมารมณ์. (ส.; ป. ธมฺมธาตุ).
ธรรมนาถ
หมายถึง น. ผู้รักษากฎหมาย. (ส.).
ธรรมนิตย์
หมายถึง น. ผู้เที่ยงธรรม. (ส.).
ธรรมนิยม
หมายถึง น. ความประพฤติที่มีธรรมเป็นที่ตั้ง.
ธรรมนิยาม
หมายถึง น. ความแน่นอนแห่งธรรมดา คือ พระไตรลักษณ์. (ส.; ป. ธมฺมนิยาม).
ธรรมนิเวศ
หมายถึง น. การเข้าประพฤติธรรม, การเข้าศาสนา.
ธรรมนูญ
หมายถึง (กฎ) น. กฎหมายที่จัดระเบียบองค์กร เช่น ธรรมนูญศาลทหาร พระธรรมนูญศาลยุติธรรม.
ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร
หมายถึง (กฎ) น. กฎหมายที่จัดระเบียบการปกครองประเทศในระหว่างที่ยังไม่มีรัฐธรรมนูญ.
ธรรมบท
หมายถึง น. ข้อแห่งธรรม, ชื่อคาถาบาลีคัมภีร์หนึ่งในขุทกนิกาย.
ธรรมบาล
หมายถึง น. ผู้รักษาธรรม, ผู้ป้องกันพระศาสนา. (ส.; ป. ธมฺมปาล).
ธรรมบิฐ
หมายถึง น. ธรรมาสน์. (ป. ธมฺม + ปี).
ธรรมปฏิรูป,ธรรมประติรูป
หมายถึง น. ธรรมเทียม, สิ่งที่ไม่ใช่ธรรมแท้.
ธรรมปฏิสัมภิทา
หมายถึง น. ปฏิสัมภิทา ๑ ใน ๔ อย่าง คือ ๑. อรรถปฏิสัมภิทา ๒. ธรรมปฏิสัมภิทา ๓. นิรุตติปฏิสัมภิทา ๔. ปฏิภาณปฏิสัมภิทา หมายถึง ปัญญาอันแตกฉานในธรรม คือ ความเข้าใจสาวหาเหตุในหนหลัง, ความเข้าใจถือเอาใจความแห่งอธิบายนั้น ๆ ตั้งเป็นกระทู้หรือหัวข้อขึ้นได้. (ป.).
ธรรมยุต
หมายถึง น. ชื่อพระสงฆ์นิกายหนึ่ง, คู่กับมหานิกาย, ธรรมยุติกนิกาย ก็เรียก.
ธรรมยุทธ์
หมายถึง น. การรบกันในทางธรรม คือ รบกันในทางแข่งขันสร้างสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ถ้าใครสร้างได้แล้วก่อนก็ชนะ. (ส.).
ธรรมรัตน์
หมายถึง น. แก้วคือธรรม. (ส.; ป. ธมฺมรตน).
ธรรมราชา
หมายถึง น. พระราชาแห่งธรรม คือ พระพุทธเจ้า, พระราชาผู้ทรงธรรม, พญายม.
ธรรมวัตร
หมายถึง น. ลักษณะเทศน์ทำนองธรรมดาอย่างหนึ่งที่แสดงอยู่ทั่วไป ไม่ใช่ทำนองแบบเทศน์มหาชาติ.
ธรรมศาสตร์
หมายถึง (โบ) น. ความรู้เกี่ยวกับวิชากฎหมายโดยทั่วไป; คัมภีร์กฎหมายเก่าของอินเดีย, คัมภีร์อันเป็นต้นกำเนิดแห่งกฎหมาย, พระธรรมศาสตร์ ก็เรียก.
ธรรมสถิติ
หมายถึง น. ความตั้งอยู่โดยธรรมดา, ความตั้งอยู่แห่งกฎ, ความตั้งอยู่แห่งยุติธรรม. (ส.; ป. ธมฺมิติ).
ธรรมสภา
หมายถึง น. ที่ประชุมฟังธรรม. (ส.; ป. ธมฺมสภา).
ธรรมสรีระ
หมายถึง น. ร่างหรือที่บรรจุธรรม, เจดีย์ศักดิ์สิทธิ์.
ธรรมสังคีติ
หมายถึง น. การสังคายนาธรรม, การร้อยกรองธรรม. (ส. ธรฺม + สํคีติ; ป. ธมฺมสงฺคีติ).
ธรรมสังเวช
หมายถึง น. ความสังเวชโดยธรรม เมื่อเห็นความแตกดับของสังขาร (เป็นอารมณ์ของพระอรหันต์). (ป. ธมฺมสํเวค).
ธรรมสากัจฉา
หมายถึง น. การสนทนาธรรม. (ป. ธมฺมสากจฺฉา).
ธรรมสามิสร
หมายถึง [-สามิด] น. ผู้เป็นใหญ่ด้วยความเป็นเจ้าของธรรม, พระพุทธเจ้า.
ธรรมสามี
หมายถึง น. ผู้เป็นเจ้าของธรรม, พระพุทธเจ้า. (ป. ธมฺมสามิ).
ธรรมสาร
หมายถึง น. สาระแห่งธรรม, แก่นธรรม.
ธรรมะธัมโม
หมายถึง ว. เรียกคนที่เคร่งครัดในศาสนาว่า คนธรรมะธัมโม.
ธรรมันเตวาสิก
หมายถึง [ทำมัน-] น. อันเตวาสิก (ศิษย์) ผู้เรียนธรรมวินัย. (ส.; ป. ธมฺมนฺเตวาสิก).
ธรรมาทิตย์
หมายถึง [ทำมา-] น. อาทิตย์แห่งธรรม คือพระพุทธเจ้า. (ส.).
ธรรมาธรรม
หมายถึง [ทำมา-] น. ธรรมและอธรรม, ความถูกและความผิด, ยุติธรรมและอยุติธรรม. (ส.; ป. ธมฺมาธมฺม).
ธรรมาธิปไตย
หมายถึง [ทำมาทิปะไต, ทำมาทิบปะไต] น. การถือธรรมเป็นใหญ่, การถือความถูกต้องเป็นหลัก. (ป. ธมฺมาธิปเตยฺย; ส. ธรฺมาธิปตฺย).
ธรรมาธิษฐาน
หมายถึง [ทำมาทิดถาน, ทำมาทิดสะถาน] ว. มีธรรมเป็นที่ตั้ง ที่ยกหลักธรรมหรือสิ่งที่เป็นนามธรรมล้วน ๆ ขึ้นมาอ้างหรืออธิบาย. (ส.; ป. ธมฺมาธิฏฺาน).
ธรรมานุธรรมปฏิบัติ
หมายถึง [ทำมา-] น. การประพฤติธรรมสมควรแก่ธรรม, การประพฤติความดีสมควรแก่ฐานะ.
ธรรมานุสาร
หมายถึง [ทำมา-] น. ความถูกตามธรรม, ทางหรือวิธีแห่งความยุติธรรม, ความระลึกตามธรรม. (ส.; ป. ธมฺมานุสาร).
ธรรมาภิมุข
หมายถึง [ทำมา-] ว. หันหน้าเฉพาะธรรม, มุ่งแต่ยุติธรรม. (ส.; ป. ธมฺมาภิมุข).
ธรรมาภิสมัย
หมายถึง [ทำมา-] น. การตรัสรู้ธรรม, การสำเร็จมรรคผล. (ส.; ป. ธมฺมาภิสมย).
ธรรมายตนะ
หมายถึง [ทำมายะตะนะ] น. แดนคือธรรมารมณ์, แดนแห่งมนัสคือใจ ได้แก่อารมณ์ที่ใจรู้ หรือเรื่องที่ใจรู้. (ป. ธมฺมายตน).
ธรรมารมณ์
หมายถึง [ทำมา-] น. อารมณ์ที่ใจรู้, อารมณ์ที่เกิดทางใจ. (ป. ธมฺมารมฺมณ).
ธรรมาสน์
หมายถึง [ทำมาด] น. ที่สำหรับพระภิกษุสามเณรนั่งแสดงธรรม. (ส.).
ธรรมิก,ธรรมิก-
หมายถึง [ทำมิก, ทำมิกกะ-] ว. ประกอบในธรรม, ประพฤติเป็นธรรม, ทรงธรรม, เช่น ธรรมิกราช สหธรรมิก. (ส.; ป. ธมฺมิก).
ธรรมเกษตร
หมายถึง น. แดนธรรม; คนมีใจกรุณา. (ส.).
ธรรมเจดีย์
หมายถึง น. เจดีย์ที่บรรจุพระธรรมที่มักจารลงบนใบลาน, คัมภีร์ที่จารึกพระธรรม เช่น พระไตรปิฎก.
ธรรมเนียม
หมายถึง [ทำ-] น. ประเพณี, แบบแผน, แบบอย่าง.
ธรรมเนียมประเพณี
หมายถึง น. ประเพณีเกี่ยวกับเรื่องธรรมดาสามัญ ถ้าฝ่าฝืนก็ไม่ถือว่าผิดหรือชั่ว.
ธรา
หมายถึง [ทะรา] (แบบ) น. แผ่นดิน. (ป., ส.).
ธราดล
หมายถึง น. พื้นแผ่นดิน. (ป.).
ธราธร
หมายถึง น. ผู้ทรงโลกไว้ คือ พระวิษณุ หรือ พระนารายณ์. (ส.).
ธราธาร
หมายถึง น. ผู้ทรงโลกไว้ คือ พระวิษณุ หรือ พระนารายณ์. (ส.).
ธราธิบดี,ธราธิป
หมายถึง น. พระเจ้าแผ่นดิน. (ส.).
ธริษตรี,ธเรษตรี
หมายถึง [ทะริดตฺรี, ทะเรดตฺรี] (แบบ; กลอน) น. โลก, แผ่นดิน, เช่น ผู้ทรงจักรคทาธริษตรี. (สมุทรโฆษ). (ส. ธริตฺรี).
ธวัช
หมายถึง [ทะวัด] น. ธง. (ส. ธฺวช).
ธังกะ
หมายถึง (แบบ) น. กา, เหยี่ยว. (ป.).
ธัช
หมายถึง [ทัด] (แบบ) น. ธง. (ป. ธช).
ธัญ
หมายถึง [ทัน] (แบบ) ว. รุ่งเรือง, มั่งมี, มีโชค, ดี, เลิศ, เช่น ธัญลักษณ์ ว่า มีลักษณะดี. (ป. ธญฺ; ส. ธนฺย).
ธัญ,ธัญ,ธัญญ
หมายถึง [ทัน, ทันยะ-] น. ข้าวเปลือก. (ป. ธญฺ; ส. ธานฺย).
ธัญชาติ
หมายถึง น. คำรวมเรียกข้าวต่าง ๆ เช่น ข้าวเปลือก ข้าวสาลี, ในคัมภีร์อภิธานัปปทีปิกาว่ามี ๗ อย่าง คือ ๑. ข้าวไม่มีแกลบ ๒. ข้าวเปลือก ๓. หญ้ากับแก้ ๔. ข้าวละมาน ๕. ลูกเดือย ๖. ข้าวแดง ๗. ข้าวฟ่าง.
ธัญญาหาร
หมายถึง น. อาหารคือข้าว. (ป.).
ธัญดัจ
หมายถึง น. เปลือกข้าว, แกลบ. (ป. ธญฺตจ; ส. ธานฺยตฺวจ).
ธัญพืช
หมายถึง น. พืชข้าวกล้า; พืชล้มลุกหลายชนิดหลายสกุลในวงศ์ Gramineae เช่น ข้าว ข้าวสาลี ข้าวโพด ให้เมล็ดเป็นอาหารหลัก. (ป. ธญฺพีช; ส. ธานฺยวีช).
ธัญมาส
หมายถึง (โบ) น. มาตราตวง เท่ากับ ๗ อูกา. (ป.).
ธัญเขต
หมายถึง น. นา. (ป. ธญฺเขตฺต; ส. ธานฺยเกฺษตฺร).
ธัญเบญจก
หมายถึง [ทันยะเบนจก] น. ธัญชาติทั้ง ๕ ได้แก่ ๑. ศาลิ-ข้าวสาลี ๒. วฺรีหิ-ข้าวเปลือก ๓. ศูก-ลูกเดือย ๔. ศิมฺพี-ถั่ว ๕. กฺษุทฺร-ข้าวกษุทร. (ป. -ปญฺจก).
ธัญโกศ
หมายถึง น. ฉางข้าว, ยุ้งข้าว. (ป. ธญฺ + ส. โกศ).
ธันยา
หมายถึง [ทันยา] (แบบ) น. นางพี่เลี้ยง. (ส.).
ธันยาวาท
หมายถึง [ทันยาวาด] น. การทำพิธีบูชาขอบคุณเทพผู้ให้ความสมบูรณ์พูนผล. (ส.).
ธันวาคม
หมายถึง น. ชื่อเดือนที่ ๑๒ ตามสุริยคติ ซึ่งเริ่มด้วยเดือนมกราคม มี ๓๑ วัน; (เลิก) ชื่อเดือนที่ ๙ ตามสุริยคติ ซึ่งเริ่มด้วยเดือนเมษายน. (ส. ธนุ + อาคม = เดือนที่อาทิตย์มาสู่ราศีธนู).
ธัมมะ
หมายถึง (แบบ) น. ธรรม. (ป.; ส. ธรฺม).
ธาดา
หมายถึง น. ผู้สร้าง, ผู้ทรงไว้, พระพรหมผู้สร้างตามหลักศาสนาพราหมณ์. (ป.).
ธาตรี
หมายถึง [ทาตฺรี] (แบบ) น. แผ่นดิน, โลก, ในบทกลอนใช้ว่า ธาษตรี ก็มี. (ส.).
ธาตวากร
หมายถึง [ทาตะวากอน] (แบบ) น. บ่อแร่. (ส.).
ธาตุ
หมายถึง [ทาด, ทาตุ-] น. กระดูกของพระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า และพระอรหันต์ โดยทั่ว ๆ ไปเรียกรวม ๆ ว่า พระธาตุ, ถ้าเป็นกระดูกของพระพุทธเจ้า เรียก พระบรมธาตุ หรือ พระบรมสารีริกธาตุ, ถ้าเป็นกระดูกของพระอรหันต์ เรียกว่า พระธาตุ, ถ้าเป็นกระดูกส่วนใดส่วนหนึ่งของพระพุทธเจ้า ก็เรียกตามความหมายของคำนั้น ๆ เช่น พระอุรังคธาตุ พระทันตธาตุ, ถ้าเป็นผมของพระพุทธเจ้า เรียกว่า พระเกศธาตุ; ชื่อคัมภีร์ในพระพุทธศาสนาซึ่งว่าด้วยธาตุ เช่น ธาตุกถา ธาตุปาฐ. (ป., ส.); (ถิ่น-อีสาน) เจดีย์ที่บรรจุกระดูกคนที่เผาแล้ว.
ธาตุ
หมายถึง [ทาด] น. รากศัพท์ของคำบาลีสันสกฤตเป็นต้น เช่น ธาตุ มาจาก ธา ธาตุ สาวก มาจาก สุ ธาตุ กริยา มาจาก กฺฤ ธาตุ.
ธาตุ
หมายถึง [ทาด] (วิทยา) น. สารเนื้อเดียวล้วนซึ่งประกอบด้วยบรรดาอะตอมที่มีโปรตอนจำนวนเดียวกันในนิวเคลียส.
ธาตุ,ธาตุ,ธาตุ-
หมายถึง [ทาด, ทาตุ-, ทาดตุ-] น. สิ่งที่ถือว่าเป็นส่วนสำคัญที่คุมกันเป็นร่างของสิ่งทั้งหลาย โดยทั่ว ๆ ไปเชื่อว่ามี ๔ ธาตุ ได้แก่ ธาตุดิน ธาตุนํ้า ธาตุไฟ ธาตุลม แต่ก็อาจมีธาตุอื่น ๆ อีก เช่น อากาศธาตุ วิญญาณธาตุ ธาตุไม้ ธาตุทอง ธาตุเหล็ก. (ป.).
ธาตุครรภ
หมายถึง [ทาตุคับ] น. ส่วนสำคัญของพระสถูปหรือพระปรางค์ที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุหรือพระธาตุไว้ภายใน, ครรภธาตุ หรือ เรือนธาตุ ก็ว่า.
ธาตุมมิสสา
หมายถึง [ทาตุมมิดสา] น. ชื่อฉันท์วรรณพฤติ กำหนดด้วย ๓ คณะ คือ ม ภ ต คณะ กับลงท้ายเป็นครุอีก ๒ พยางค์ (ตามแบบว่า ธาตุมฺมิสฺสา ยติ สา มฺภา ตคา โค) ตัวอย่างว่า จักสำแดงมิตร สุจริตจิตนามขนาน บัญญัติคือสมาน สุขทุขเสมอประดุจกัน. (ชุมนุมตำรากลอน).
ธาตุสถูป
หมายถึง [ทาดสะถูบ] น. ธาตุเจดีย์.
ธาตุหนัก
หมายถึง [ทาด-] ว. ที่ต้องกินยาถ่ายมาก ๆ จึงจะถ่าย.
ธาตุเจดีย์
หมายถึง [ทาด-] น. เจดีย์บรรจุพระธาตุ.
ธาตุเบา
หมายถึง [ทาด-] ว. ที่กินยาระบายอ่อน ๆ ก็ถ่าย.
ธาตุโขภ
หมายถึง [ทาตุโขบ] น. ความกำเริบของธาตุ ได้แก่ธาตุทั้ง ๔ ในร่างกายไม่ปรกติ มีอาหารเสียเป็นต้น. (ป.).
ธานิน
หมายถึง (กลอน) น. เมือง.
ธานินทร์
หมายถึง (กลอน) น. เมือง, เมืองใหญ่.
ธานี
หมายถึง น. เมือง. (ป., ส.).
ธาร
หมายถึง [ทาน] น. การทรงไว้, การรับไว้, การหนุน, มักใช้เป็นบทหลังสมาส เช่น จุฑาธาร. (ป., ส.).
ธาร
หมายถึง [ทาน] น. นํ้า, ลำธาร, ห้วย, หยาดนํ้า, ท่อนํ้า. (ตัดมาจาก ธารา).
ธารกำนัล,ธารคำนัล
หมายถึง [ทาระกำนัน, -คำนัน] น. ที่ชุมนุมชน, คนจำนวนมาก, เช่น ต่อหน้าธารกำนัล, โบราณเขียนเป็น ทารกำนัน ก็มี.
ธารณ,ธารณะ
หมายถึง [ทาระนะ] (แบบ) น. การทรงไว้. (ป., ส.).
ธารณ,ธารณะ
หมายถึง [ทาระนะ] ว. ทั่วไป, ไม่เลือกหน้า.
น. การตักบาตรที่ไม่เฉพาะเจาะจง เรียกว่า ธารณะ. (ตัดมาจากคำ สาธารณะ).
ธารณา
หมายถึง [ทาระนา] (แบบ) น. การทรงไว้. (ส.).
ธารณามัย
หมายถึง (แบบ) ว. ซึ่งสำเร็จด้วยความทรงจำ. (ส.).
ธารพระกร
หมายถึง [-กอน] (ราชา) น. ไม้เท้า.
ธารยักษ์
หมายถึง น. ชื่อโรคลมอย่างหนึ่ง.
ธารา
หมายถึง น. สายนํ้า, ลำธาร, ห้วย, หยาดนํ้า, ท่อนํ้า. (ป., ส.).
ธารา
หมายถึง (แบบ) น. ชาย, ขอบ, คม (มีด). (ส.).
