จอ
หมายถึง น. ชื่อปีที่ ๑๑ ของรอบปีนักษัตร มีหมาเป็นเครื่องหมาย.
จอก
หมายถึง (โบ) น. นกกระจอก.
จอก
หมายถึง น. ภาชนะเล็ก ๆ รูปอย่างขัน ถ้าใช้สำหรับตักนํ้าโดยลอยอยู่ในขันใหญ่เรียก จอกลอย, ถ้าใช้ใส่หมากในเชี่ยนหมากเรียก จอกหมาก; ภาชนะเล็ก ๆ รูปทรงกระบอก ใช้กินยา ดื่มเหล้า เป็นต้น; ใช้เป็นลักษณนาม เช่น เหล้า ๓ จอก.
จอก
หมายถึง น. ชื่อไม้นํ้าชนิด Pistia stratiotes L. ในวงศ์ Araceae ลอยอยู่บนผิวนํ้า ไม่มีลำต้น มีแต่รากเป็นกลุ่มใหญ่ ใบเป็นแผ่นสีเขียวสดซ้อน ๆ กันเป็นกลุ่ม ยาว ๕-๑๐ เซนติเมตร.
จอกหูหนู
หมายถึง น. ชื่อผักกูดนํ้าชนิด Salvinia cucullata Roxb. ในวงศ์ Salviniaceae ลอยอยู่บนผิวนํ้า มีรากเป็นฝอยยาวคล้ายจอก ที่ต่างกับจอก คือ มีใบ ๒ ใบอยู่ตรงข้ามกัน ก้านใบสั้น ตัวใบกลม สีเขียวแก่ โคนใบเว้าเข้าเล็กน้อย ตั้งชูขึ้นคล้ายหูหนู.
จอง
หมายถึง ก. ผูกไว้; มั่นหมายไว้, ขอกำหนดไว้, เช่น จองกฐิน จองที่. (ข. จง ว่า ผูก).
จองกฐิน
หมายถึง ก. แจ้งความจำนงว่าจะนำผ้ากฐินไปทอดที่วัดนั้น ๆ ไว้เป็นการล่วงหน้า.
จองคช
หมายถึง [-คด] น. ช้างที่ผูกเครื่องรบเข้าระวางทัพ.
จองจำ
หมายถึง ก. ใส่ตรวนหรือเครื่องพันธนาการขังไว้ในคุกในตะรางเป็นต้น, จำจอง ก็ว่า.
จองตั๋ว
หมายถึง (ปาก) ก. ซื้อตั๋วล่วงหน้า.
จองถนน
หมายถึง (โบ) ก. ถมที่ลุ่มขึ้นเป็นถนน.
จองล้างจองผลาญ
หมายถึง ก. ผูกใจเจ็บคิดจะทำการแก้แค้นให้ได้.
จองหง่อง
หมายถึง ว. อาการที่นั่งอย่างหงอยเหงา.
จองหอง
หมายถึง ว. เย่อหยิ่ง, ทะนงตัว, ถือดี, อวดดี.
จองหองพองขน
หมายถึง ว. เย่อหยิ่งแสดงอาการลบหลู่.
จองเปรียง
หมายถึง [-เปฺรียง] น. ชื่อพิธีอย่างหนึ่งของพราหมณ์ เป็นพิธีจุดโคมรับพระเป็นเจ้า ทำในวันเพ็ญเดือน ๑๒.
จองเวร
หมายถึง ก. ผูกอาฆาตพยาบาท.
จองเวรจองกรรม
หมายถึง ก. ผูกอาฆาตพยาบาทไม่มีที่สิ้นสุด.
จอด
หมายถึง ก. หยุดอยู่หรือทำให้หยุด, หยุดอยู่ชั่วคราว, (ใช้แก่เรือรถเป็นต้น); (ปาก) พ่ายแพ้, ไม่มีทางสู้, ตาย; (กลอน) รัก เช่น มิตรใจเรียมจอดเจ้า จักคิด ถึงฤๅ. (นิ. นรินทร์).
จอน
หมายถึง (กลอน) น. เครื่องประดับหูอยู่ด้านหน้ากรรเจียก เช่น กรรเจียกซ้อนจอนแก้วแพรวพราว. (อิเหนา), เขียนเป็น จร ก็มี. (ไทยใหญ่ จอน ว่า เสียบ).
จอน,จอน,จอนหู
หมายถึง น. ชายผมข้างหูที่ระลงมาที่แก้ม.
จอนจ่อ
หมายถึง ว. อาการนั่งชันเข่าค้อมหลังลง.
จอบ
หมายถึง น. ชื่อหอยทะเลกาบคู่ในวงศ์ Pinnidae เปลือกค่อนข้างเปราะ รูปร่างคล้ายซองพลู ปลายด้านหนึ่งแผ่บานออก อีกด้านหนึ่งเรียวลง สีนํ้าตาลอมเทา มีหลายชนิด เช่น ชนิด Pinna bicolor, Atrina vexillum, ซองพลู ก็เรียก.
จอบ
หมายถึง (ถิ่น-อีสาน) ก. แอบ, ลอบ, คอยฟัง; (ถิ่น-พายัพ) ล่อ, เล้าโลม, ชักชวน.
จอบ
หมายถึง น. เครื่องมือสำหรับขุด พรวน หรือถากดิน ทำด้วยเหล็กหน้าแบนกว้าง มีด้ามยาว; เรียกฟันหน้าบนที่ใหญ่กว่าปรกติ ว่า ฟันจอบ.
จอม
หมายถึง น. ยอดที่สูงสุดของสิ่งที่มีฐานใหญ่ปลายเรียวเล็กขึ้นไป เช่น จอมเขา; ผู้ที่ยอดเยี่ยมในหมู่ เช่น จอมโจร.
จอมขวัญ
หมายถึง น. ผู้ที่เป็นมิ่งขวัญอย่างยอดเยี่ยม หมายถึง หญิงที่รัก.
จอมทัพ
หมายถึง น. ตำแหน่งสูงสุดของกองทัพ.
จอมปลวก
หมายถึง น. รังปลวกขนาดใหญ่ที่สูงเป็นจอมขึ้นไป.
จอมปลอม
หมายถึง ว. ที่หลอกลวงให้คนเชื่อว่าเป็นเช่นนั้นจริง เช่น ของจอมปลอม ผู้ดีจอมปลอม บัณฑิตจอมปลอม.
จอมพล
หมายถึง น. ยศทหารบกชั้นสูงสุด, ถ้าเป็นทหารเรือ เรียก จอมพลเรือ, ถ้าเป็นทหารอากาศ เรียก จอมพลอากาศ.
จอมมารดา
หมายถึง น. พระสนมที่มีพระโอรสหรือพระธิดาแล้ว, พระสนมที่มีพระองค์เจ้าแล้ว.
จอมสุรางค์
หมายถึง น. ชื่อเพลงไทยทำนองหนึ่ง.
จอมเปาะ
หมายถึง ว. กลมนูนอย่างปุ่มฆ้อง.
จอมใจ
หมายถึง น. หญิงที่เป็นยอดดวงใจ.
จอมไตร
หมายถึง น. ผู้เป็นใหญ่ในโลกสาม, โดยมากหมายถึงพระพุทธเจ้า หรือ พระอิศวร (ตัดมาจาก จอมไตรโลก หรือ จอมไตรภพ).
จอแจ
หมายถึง ว. มีผู้คนคับคั่งและมีเสียงเซ็งแซ่ เช่น ผู้คนจอแจ ตลาดจอแจ; จวนแจ เช่น เวลาจอแจเต็มที.
จอแส
หมายถึง ดู ชาด.
จะ
หมายถึง คำกร่อนของคำหน้าซึ่งซ้ำกับคำหลังในคำที่มี จ เป็นพยัญชนะต้นในบทกลอน เช่น แจ้งแจ้ง กร่อนเป็น จะแจ้ง แจ่มแจ่ม กร่อนเป็น จะแจ่ม มีคำแปลอย่างเดียวกับคำเดิมนั้น และมีความหมายในทางย้ำหรือเน้น.
จะ
หมายถึง เป็นคำช่วยกริยาบอกอนาคต เช่น จะไป จะอยู่.
จะกรัจจะกราจ
หมายถึง (กลอน) ว. เสียงขบฟันกรอด ๆ, ทำอาการเกรี้ยวกราด, เช่น ขบฟันขึงเขียว จะกรัจจะกราจคึกคาม. (สุธนู), เขียนเป็น จะกรัดจะกราด ก็มี.
จะกรุน,จะกรูน
หมายถึง ว. สีดำ, โบราณเขียนเป็น จกรูน ก็มี เช่น ช้างสารชำนิเมามัน หลากหลากหลายพรรณ
แลหน้าจกรูนแสงนิล. (อนิรุทธ์).
จะกรุมจะกราม
หมายถึง ว. ตะกรุมตะกราม, ซุ่มซ่าม.
จะกละ
หมายถึง น. ชื่อผีชนิดหนึ่ง เชื่อกันว่ามีรูปเป็นแมว อยู่ในจำพวกผีป่า หมอผีชาวป่าเลี้ยงไว้ใช้ไปทำร้ายศัตรู. (สยามสมาคม).
จะกละ,จะกละ,จะกลาม
หมายถึง ว. ตะกละ, ตะกลาม, มักกิน, กินไม่เลือก, เห็นแก่กิน, มักใช้รวมกันว่า จะกละจะกลาม ก็มี, ตะกละตะกลาม ก็ว่า, โดยปริยายหมายความว่าอยากได้มาก ๆ.
จะกวด
หมายถึง น. ตะกวด.
จะกูด
หมายถึง น. เครื่องถือท้ายเรือ คล้ายหางเสือ ทำด้วยไม้เป็นแผ่นใหญ่ รูปร่างคล้ายพาย มีด้ามยาว, จังกูด หรือ ตะกูด ก็เรียก.
จะขาบ
หมายถึง ดู ตะขาบ ๓.
จะขาบ
หมายถึง ดู ตะขาบ ๑.
จะงอย
หมายถึง น. ปลายหรือที่สุดที่มีลักษณะโค้งหรืองุ้มลง เช่น จะงอยปากนกแก้ว จะงอยบ่า, ราชาศัพท์เรียก จะงอยบ่า ว่า พระอังสกุฏ.
จะจะ
หมายถึง ว. ให้ชัดเจน, กระจ่าง, เช่น เขียนจะจะ; ห่างเป็นระยะ ๆ เช่น ดำนาจะจะ.
จะจ้า
หมายถึง ว. เสียงร้องไห้.
จะบัน
หมายถึง ก. ตะบัน, ทิ่มหรือแทงกดลงไป, กระทุ้ง, เช่น ดาบดั้งดึงโดดดั้น จะบันแรง. (ยอพระเกียรติกรุงธน).
จะปิ้ง
หมายถึง น. เครื่องปิดของลับของเด็กหญิง ทำด้วยเงิน ทอง หรือนาก เป็นต้น, กระจับปิ้ง จับปิ้ง ตะปิ้ง หรือ ตับปิ้ง ก็เรียก. (ม.); แผ่นโลหะที่ติดฝาหีบสำหรับลั่นกุญแจ, ใช้เรียกสิ่งอื่นที่มีลักษณะคล้ายกัน เช่น จะปิ้งหูกลอง จะปิ้งห่วงประตู.
จะปิ้งเรือ
หมายถึง น. แผ่นโลหะโดยมากทำเป็นรูปดอกจัน สำหรับตรึงที่โคนห่วงร้อยโซ่ผูกเรือ.
จะละหวั่น
หมายถึง ว. ชุลมุน, วุ่นวาย, จ้าละหวั่น ก็ใช้.
จะละเม็ด
หมายถึง น. ชื่อเต่าทะเลชนิด Caretta caretta ในวงศ์ Cheloniidae หัวโตกว่าเต่าทะเลชนิดอื่น เกล็ดกระดองหลังแถวข้างมี ๕ ชิ้น กระดองสีนํ้าตาลหรือนํ้าตาลแดง ท้องสีขาวครีม พบในมหาสมุทรแปซิฟิก เขตนํ้าอุ่นของมหาสมุทรแอตแลนติกและมหาสมุทรอินเดีย, เรียกไข่เต่าทะเลทุกชนิดว่า ไข่จะละเม็ด.
จะละเม็ด
หมายถึง น. ชื่อปลาทะเลในวงศ์ Stromateidae รูปร่างป้อม ค่อนข้างสั้น ลำตัวแบนข้างมาก หัวเล็กมน ปากเล็ก เกล็ดเล็ก บริเวณคอดหางไม่มีสันคม ได้แก่ จะละเม็ดขาว (Pampus argenteus) หางเป็นแฉกยาว เว้าลึก จะละเม็ดเทา (P. chinensis) หางเว้าตื้น ทั้ง ๒ ชนิดนี้ไม่มีครีบท้อง ส่วนจะละเม็ดดำ (Parastromateus niger) ที่บริเวณคอดหางเป็นสันคม และมีครีบท้องเฉพาะในปลาขนาดเล็ก.
จะลุง
หมายถึง น. เสาตะลุง, ในบทกลอนใช้ จระลุง ก็มี.
จะเกร็ง
หมายถึง ดู เหงือกปลาหมอ ๒.
จะเข็บ
หมายถึง ดู ตะเข็บ ๑.
จะเข้
หมายถึง (โบ) น. จระเข้.
จะเข้
หมายถึง น. เครื่องดนตรีไทยชนิดหนึ่ง มีรูปร่างคล้ายตัวจระเข้ ตัวเป็นโพรง วางยาวไปกับพื้น มีสาย ๓ สาย มีนม ๑๑ นมเป็นฐานรองรับสายเมื่อกดนิ้วขณะดีดทำให้มีเสียงสูงตํ่า มีขา ๕ ขา ใช้บรรเลงผสมอยู่ในวงเครื่องสายและมโหรี, ลักษณนามเรียก ตัว.
จะเพลิง
หมายถึง ดู กระดูกค่าง.
จะแคง
หมายถึง (ถิ่น) ว. ตะแคง. (ดู จระแคง).
จะแจ่ม
หมายถึง (กลอน) ว. แจ่ม, ใส, กระจ่าง, ชัดเจน, ไม่มัว.
จะแจ้ง
หมายถึง ว. กระจ่าง, ชัดเจน, แจ่มแจ้ง.
จะไจ้
หมายถึง ว. บ่อย ๆ, เนือง ๆ.
จัก
หมายถึง ก. รู้, ทราบ, แจ้ง, จำได้, เช่น รู้จัก, ข้อยคูดนูแนบนิทรา
รมย์ร่วมรถพาหนห่อนจักสึกสมประดี. (สรรพสิทธิ์).
จัก
หมายถึง ก. ทำให้เป็นแฉก ๆ หรือหยัก ๆ คล้ายฟันเลื่อย, เอาคมมีดผ่าไม้ไผ่หรือหวายให้แตกจากกันเป็นเส้นบาง ๆ.
ว. เป็นแฉก ๆ หรือหยัก ๆ.
จัก
หมายถึง (ไว) คำช่วยกริยาบอกกาลภายหน้า แสดงเจตจำนง เช่น จักกิน จักนอน.
จักกาย
หมายถึง น. แม่ทัพ. (ต.).
จักขุ,จักขุ-
หมายถึง น. ตา. (ป.; ส. จกฺษุ).
จักขุทวาร
หมายถึง น. ช่องตา.
จักขุนทรีย์
หมายถึง ดู จักขุ, จักขุ-.
จักขุนทรีย์
หมายถึง น. ตาซึ่งทำหน้าที่ดูรูป. (ป. จกฺขุ + อินฺทฺริย).
จักขุประสาท
หมายถึง น. ส่วนสำคัญของตา ทำให้แลเห็น.
จักขุวิญญาณ
หมายถึง น. ความรู้อันอาศัยทางตาเกิดขึ้น.
จักขุสัมผัส
หมายถึง น. อาการที่ตากับรูปและจักขุวิญญาณประจวบกัน.
จักจั่น
หมายถึง [จักกะ-] น. ชื่อแมลงพวกหนึ่งในวงศ์ Cicadidae มีหลายขนาด ลำตัวยาวตั้งแต่ ๒-๑๐ เซนติเมตร และเรียวลงไปทางหาง หัวและอกกว้าง ปีกมี ๒ คู่ เนื้อปีกเหมือนกันตลอด ปีกเมื่อพับจะเป็นรูปหลังคาคลุมตัว มีปากชนิดเจาะดูดโผล่จากหัวทางด้านล่างที่บริเวณใกล้กับอก ตาโตเห็นได้ชัดอยู่ตรงมุม ๒ ข้างของหัว ตัวผู้มีอวัยวะพิเศษสำหรับทำเสียงได้ยินไปไกล ระดับเสียงค่อนข้างสมํ่าเสมอ ไร้กังวาน ส่วนใหญ่สีเขียว ที่พบบ่อยเป็นชนิด Dundubia intermerata.
จักจั่น
หมายถึง [จักกะ-] ดู กระพี้นางนวล.
จักจั่น
หมายถึง [จักกะ-] ดู จั่น ๓.
จักจี้,จั๊กจี้
หมายถึง [จักกะ-, จั๊กกะ-] ก. อาการที่ทำให้รู้สึกเสียวสะดุ้งหรือหัวเราะโดยไม่ตั้งใจเมื่อถูกจี้ที่เอวหรือรักแร้เป็นต้น.
จักตอก
หมายถึง ก. เอาคมมีดผ่าไม้ไผ่ให้เป็นเส้นแบนบาง สำหรับใช้ผูกมัดหรือสานสิ่งต่าง ๆ.
จักร,จักร-
หมายถึง [จัก, จักกฺระ-] น. อาวุธในนิยาย รูปเป็นวงกลมและมีแฉก ๆ โดยรอบ เช่น พระนารายณ์ทรงจักร, สิ่งที่มีลักษณะเป็นวงกลมอย่างล้อรถ เช่น จักรที่ใช้ขว้างในการกีฬา, สิ่งที่มีรูปเป็นวงกลมมีฟันเฟืองหมุนด้วยพลังงานต่าง ๆ เช่น จักรนาฬิกา, เรียกเครื่องกลบางชนิด เช่น เครื่องจักร รถจักร, เรียกเครื่องเย็บผ้าที่ใช้เดินด้วยพลังงานหรือใช้เท้าถีบหรือใช้มือหมุนว่า จักร หรือ จักรเย็บผ้า; บรรจบรอบแห่งปีหรือแห่งฤดู เช่น พฤหัสบดีจักร. (ส.; ป. จกฺก).
จักรปาณิ,จักรปาณี
หมายถึง น. ผู้มีจักรในมือ คือ พระวิษณุ หรือ พระนารายณ์. (ส.; ป. จกฺกปาณิ, จกฺกปาณี).
จักรผัน
หมายถึง [จัก-] ว. เร็ว.
จักรผาน
หมายถึง [จักผาน] ดู ตาเดียว.
จักรพรรดิ
หมายถึง น. พระราชาธิราช, ประมุขของจักรวรรดิ, โบราณเขียนว่า จักรพัตราธิราช ก็มี. (ส. จกฺรวรฺตินฺ; ป. จกฺกวตฺติ).
จักรพาก,จักรวาก
หมายถึง [จักกฺระ-] น. นกจากพราก. (ดู จากพราก, จากพาก). (ส. จกฺรวาก).
จักรพาล
หมายถึง น. จักรวาล.
จักรยาน
หมายถึง น. รถถีบ, ยานพาหนะประเภทรถที่มีล้อ ๒ ล้อ ล้อหนึ่งอยู่ข้างหน้าและอีกล้อหนึ่งอยู่ข้างหลัง มีโครงเหล็กเชื่อมล้อหน้ากับล้อหลัง มีคันบังคับด้วยมือติดตั้งอยู่บนล้อหน้า ขับเคลื่อนด้วยกำลังคนผู้ขี่ซึ่งใช้เท้าถีบบันไดรถให้วิ่ง เรียกว่า จักรยานสองล้อ, ถ้ามี ๓ ล้อ เรียกว่า จักรยานสามล้อ.
จักรยานยนต์
หมายถึง น. รถที่มีล้อ ๒ ล้อ เหมือนกับรถจักรยานขับเคลื่อนด้วยกำลังเครื่องยนต์, ภาษาปากเรียก รถเครื่อง หรือ มอเตอร์ไซค์.
จักรราศี
หมายถึง น. อาณาเขตที่ดาวเคราะห์โคจรรอบดวงอาทิตย์, อาณาเขตโดยรอบดวงอาทิตย์ที่ดาวเคราะห์เดิน, วิถีโคจรประจำของดวงอาทิตย์ซึ่งดูเสมือนวนไปรอบท้องฟ้าได้ ๓๖๐ องศาใน ๑ ปี วงโคจรนี้แบ่งออกเป็น ๑๒ ส่วน หรือ ๑๒ ราศี แต่ละส่วนหรือแต่ละราศีมีช่วง ๓๐ องศา ได้แก่ ราศีเมษ ราศีพฤษภ ราศีเมถุน ราศีกรกฎ ราศีสิงห์ ราศีกันย์ ราศีตุลหรือราศีดุล ราศีพฤศจิกหรือราศีพิจิก ราศีธนู ราศีมังกร ราศีกุมภ์ และราศีมีน, วงโคจรของดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และดาวเคราะห์ที่สมมุติขึ้นทางโหราศาสตร์ ประกอบด้วย ๑๒ ราศี. (ส.).
จักรวรรดิ
หมายถึง [-หฺวัด] น. รัฐหรือสหภาพของรัฐต่าง ๆ ที่มีจักรพรรดิเป็นประมุข เช่น จักรวรรดิโรมัน, อาณาเขตหรืออาณาจักรที่อยู่ภายใต้อำนาจอธิปไตยการปกครองอันเดียวกัน เช่น จักรวรรดิอังกฤษ. (ส.; อ. empire).
จักรวรรดินิยม
หมายถึง [-หฺวัดนิยม] น. ลัทธิขยายอาณาเขตและอำนาจปกครองของรัฐ. (อ. imperialism).
จักรวาต
หมายถึง [-วาด] น. ลมบ้าหมู (ลมหมุน). (ส.).
จักรวาล
หมายถึง [-วาน] น. ปริมณฑล; ประชุม, หมู่; เทือกเขาในนิยาย เป็นกำแพงล้อมรอบโลกและเป็นเขตกั้นแสงสว่างกับความมืด, บริเวณโดยรอบของโลก, ทั่วโลก. (ส.; ป. จกฺกวาล).
จักริน,จักรี
หมายถึง [จักกฺริน, จักกฺรี] น. ผู้มีจักร หมายถึง พระนารายณ์, ต่อมาหมายถึง พระราชา ตามคติความเชื่อของไทยที่ถือว่าเป็นพระนารายณ์อวตาร. (ส. จกฺรี, จกฺรินฺ; ป. จกฺกี).
จักษุ
หมายถึง น. ดวงตา. (ส.; ป. จกฺขุ).
