กงเกวียนกำเกวียนเวรสนองเวร, กรรมสนองกรรม, เช่นทำแกเขาอย่างไร
ตนหรือลูกหลานก็อาจจะถูกทำในทำนองเดียวกันอย่างนั้นบ้างเป็นกงกำกงเกวียน
1กรวดน้ำคว่ำขันตัดขาดไม่ขอเกี่ยวข้องด้วย
2กระดังงาลนไฟหญิงที่เคยแต่งงานหรือผ่านผู้ชายมาแล้วย่อมรู้จักชั้นเชิงทางปรนนิบัติและเอาอกเอาใจผู้ชายได้ดีกว่าหญิงที่ยังไม่ได้แต่งงาน
3กระดี่ได้น้ำใช้เปรียบเทียบคนที่แสดงอาการดีอกดีใจจนตัวสั่นเช่นเขาดีใจเหมือนกระดี่ได้น้ำ
4กระต่ายขาเดียวยืนกรานไม่ยอมรับ
5กระต่ายตื่นตูมใช้เปรียบเทียบคนที่แสดงอาการตื่นตกใจง่ายโดยไม่ทันสำรวจให้ถ่องแท้ก่อน
6กระต่ายสามขายืนกรานไม่ยอมรับ
7กระต่ายหมายจันทร์ผู้ชายหมายปองผู้หญิงที่มีฐานะดีกว่า
8กาคาบพริกลักษณะคนผิวดำแต่งตัวด้วยเสื้อผ้าแดง
9เกลือเป็นหนอนญาติมิตรสามาภรรยาบุตรธิดาเพื่อนร่วมงานหรือคนในบ้านคิดคดทรยศ
10ขนทรายเข้าวัดการทำประโยชน์ให้ส่วนรวมโดยการกระทำอย่างไรอย่างหนึ่งแม้ไปกระทบกระเทือนให้ผู้อื่นเสียประโยชน์ก็ถือว่ายกให้กับส่วนรวมไม่ต้องมีอะไรมาชดเชยก็ได้
11ขนมจีนผสมน้ำยาพอดีกัน จะว่าข้างไหนดีกว่ากันไม่ได้
12ข่มเขาโคขืนบังคับขืนใจผู้อื่นให้ทำตามที่ตนต้องการเช่นจะจัดแจงแต่งตามอารมณ์ให้กินหญ้าเราเหมือนข่มเขาโคขืนให้กินหญ้า
13ข่มเขาโคขืนให้กลืนหญ้าบังคับขืนใจผู้อื่นให้ทำตามที่ตนต้องการ
14ขว้างงูไม่พ้นคอทำอะไรแล้วผลร้ายกลับมาสู่ตัว
15ขวานผ่าซากโผงผางไม่เกรงใจใคร(ใช้แค่กริยาพูด)
16ข้างนอกขรุขระข้างในต๊ะติ๊งโหน่งสิ่งที่ดูภายนอกแล้วดูไม่สวยงามหรือดูไม่ดี แต่แท้จริงแล้วภายในนั้นมีความสวยงามหรือความดีซ่อนอยู่ภายใน
17ข้างนอกสุกใสข้างในเป็นโพรงสิ่งที่ดูภายนอกแล้วดูสวยงามดูดี แต่แท้จริงแล้วภายในนั้นแย่
18ขิงก็ราข่าก็แรงต่างก็จัดจ้านพอๆกัน,ต่างก็มีอารมณ์ร้อนพอๆกัน,ต่างไม่ยอมลดละกัน
19ขี่ช้างจับตั๊กแตนการจัดทำสิ่งใดที่เป็นการโกลาหลโดยใช่เหตุหรือธุระที่ทำนั้นเป็นสิ่งเล็กน้อยไม่น่าจะต้องลงทุนหรือเตรียมการใหญ่โตเกินต้องการเหมือนคนลงทุนมากได้ผลตอบแทนน้อย
20ขุนไม่ขึ้นเลี้ยงไม่เชื่องมีแต่เนรคุณ
21ขุนไม่เชื่องเลี้ยงไม่เชื่องมีแต่เนรคุณ
22เข้าเมืองตาหลิ่วต้องหลิ่วตาตามประพฤติตัวเหมาะสมกับกาลเทศะ, ปรับตัวให้เข้ากับสถานที่ คน และสิ่งแวดล้อมที่ตัวเองอาศัยอยู่
23เขียนเสือให้วัวกลัวทำอย่างใดอย่างหนึ่งเพื่อให้อีกฝ่ายหนึ่งเสียขวัญหรือเกรงขาม
24คดในข้องอในกระดูกมีสันดานคดโกง
25คนตายขายคนเป็นการจัดงานศพให้แก่ผู้ตายอย่างใหญ่โตทั้งที่ผู้อยู่ข้างหลังยากจนไม่มีเงิน หรือต้องไปกู้เงินมาจนเป็นหนี้สิน
26คนล้มอย่าข้ามคนที่เคยมีอำนาจวาสนา แล้วหมดอำนาจ อย่าไปซ้ำเติมเขา เพราะเขาอาจกลับมามีอำนาจอีกได้
27คว่ำบาตรไม่ยอมคบค้าสมาคมด้วย,เดิมหมายถึงสังฆกรรมที่พระสงฆ์ประกาศลงโทษคฤหัสถ์ผู้ประทุษร้ายต่อศาสนาด้วยการไม่คบไม่รับบิณฑบาตเป็นต้น
28คางคกขึ้นวอคนที่มีฐานะต่ำต้อยพอได้ดิบได้ดีก็มักแสดงกิริยาอวดดีลืมตัว
29ฆ่าช้างเอางาการทำลายสิ่งที่ใหญ่โตลงทุนลงแรงไปมากเพื่อให้ได้ของสำคัญเพียงเล็กน้อยโดยไม่คำนึงว่าการกระทำนั้นจะสมควรหรือไม่ขอให้ได้สิ่งที่ต้องการ
30จระเข้ขวางคลองผู้ที่ชอบกันท่าหรือขัดขวางไม่ให้ผู้อื่นทำการอย่างใดอย่างหนึ่งได้สะดวกเหมือนจระเข้ที่ขึ้นมาขวางคลองทำให้เรือผ่านไปผ่านมาไม่สะดวก
31จับปลาสองมือหมายจะเอาให้ได้ทั้ง2อย่าง,เสี่ยงทำการพร้อมๆกันซึ่งอาจไม่สำเร็จทั้ง2อย่าง
32จับปูใส่กระด้งการเปรียบเทียบกับเด็กๆที่ซุกซนไม่ยอมอยู่นิ่งผู้ใหญ่ต้องคอยควบคุมดูแลตลอดเวลาเพื่อให้เด็กอยู่ในระเบียบ
33ใจเขาใจเราการที่มีความเห็นอกเห็นใจผู้อื่น หากคิดที่จะทำอะไรสักอย่างกับผู้อื่น ให้นึกถึงความรู้สึกของเขา ถ้าเราเป็นเขาจะรู้สึกอย่างไร
34ใจดีผีเข้าคนใจดีเป็นคนดีเกินไปมักถูกรังแก
35ช้างตายทั้งตัวเอาใบบัวมาปิดคนที่ทำความผิดอย่างร้ายแรงย่อมไม่สามารถปกปิดความผิดของตนได้หรือพยายามหาหลักฐานมากลบเกลื่อนแต่ไม่สามารถปกปิดความผิดนั้นได้
36ดินพอกหางหมูการปล่อยงานคั่งค้างอยู่เรื่อยๆเพราะมัวแต่ผัดวันประกันพุ่งในไม่ช้างานที่คั่งค้างนั้นจะพอกพูนมากขึ้นทุกทีจนเป็นภาระที่หน้าเบื่อหน่ายภายหลัง
37เด็ดบัวไม่ไว้ใยตัดขาด,ตัดญาติขาดมิตรกันเด็ดขาด,มักใช้คู่กับเด็ดดอกไม่ไว้ขั้วเด็ดบัวไม่ไว้ใย
38เดินตามหลังผู้ใหญ่หมาไม่กัดประพฤติตามอย่างผู้ใหญ่ย่อมปลอดภัย
39ตบหัวลูบหลังทำหรือพูดให้กระทบกระเทือนใจในตอนแรกแล้วกลับทำหรือพูดเป็นการปลอบใจในตอนหลัง
40ตักบาตรถามพระจะให้อะไรสักอย่างหนึ่งแก่ผู้อื่นในเมื่อผู้นั้นเต็มใจรับอยู่แล้วไม่ต้องถามว่าจะเอาหรือไม่เอาเมื่อจะให้ก็ให้ทีเดียวเหมือนกับถวายอาหารพระพระท่านจะรับของทุกอย่างไม่มีการปฏิเสธ
41ตาดีได้ตาร้ายเสียถ้าโชคดี ตานั้นก็ได้ ถ้าโชคร้าย ตานั้นก็เสีย
42ตาบอดได้แว่นได้รับสิ่งของที่มีคนเขาให้มาแต่ตัวเองไม่มีปัญญาจะใช้เช่นมีคนให้พัดลมมาแต่ที่บ้านไม่มีไฟฟ้าเป็นต้น
43ตีงูให้กากินลงทุนลงแรงทำสิ่งที่ไม่เป็นคุณแก่ตนมีแต่จะเป็นโทษแล้วยังกลับไปเป็นประโยชน์แก่ผู้อื่นอีกเช่นตีงูให้ตายแต่ไม่ได้นำงูมาเป็นอาหารกลับโยนงูให้กากิน
44ตื่นก่อนนอนหลัง
45ถอดเขี้ยวถอดเล็บละพยศ,ละความดุหรือร้ายกาจ,เลิกแสดงฤทธิ์แสดงอำนาจอีกต่อไป
46ท่าดีทีเหลวมีท่าทางดีแต่ทำอะไรไม่ได้เรื่อง
47ทำดีได้ดีทำชั่วได้ชั่วคนเราทำอย่างไรก็จะได้อย่างนั้น
48ทำนาบนหลังคนหาผลประโยชน์ใส่ตนโดยขูดรีดผู้อื่น
49ธรรมย่อมรักษาผู้ประพฤติธรรมประพฤติอย่างไร ธรรมะจึงจะตามรักษาผู้นั้นได้
50นกต่อคนที่ทำหน้าที่ติดต่อหรือชักจูงหลอกล่อคนอื่นให้หลงเชื่อ(ใช้ในทางไม่ดี)
51นกน้อยทำรังแต่พอตัวเป็นผู้น้อยทำอะไรต้องดูให้พอสมควรกับฐานะของตนเช่นมีเงินไม่มากนักก็สร้างบ้านพอประมาณมิใช่สร้างใหญ่โตเพิ่มภาระหนี้สินให้ครอบครัว
52ในน้ำมีปลาในนามีข้าวดินแดนที่มีความอุดมสมบูรณ์ ผู้คนไม่อดอยากปากแห้ง โดยเทียบได้กับในแหล่งน้ำทุกที่มีปลาให้จับเป็นอาหารและในนาก็มีข้าวอุดมสมบูรณ์
53ปลากระดี่ได้น้ำการแสดงอาการดีใจจนออกหน้าดูแล้วเกินงามส่วนใหญ่แล้วจะว่าผู้หญิงที่แสดงอาการดีใจและท่าทางไม่เรียบร้อย
54ปลาหมอแถกเหงือกกระเสือกกระสนดิ้นรน
55ปลาใหญ่กินปลาเล็กคนที่มีอำนาจราชศักดิ์หรือเป็นใหญ่เป็นโตก็ย่อมข่มคนที่เป็นผู้น้อยหรือผู้น้อยเหมือนกับคนที่มีกำลังมากย่อมมีภาษีเหนือกว่าคนอ่อนแอ
56ปิดทองหลังพระทำความดีแต่ไม่ได้รับการยกย่องเพราะไม่มีใครเห็นคุณค่า
57เป่าปี่ให้ควายฟังการพูดจาแนะนำสั่งสอนให้คนโง่เง่าฟังเพื่อหวังให้เกิดประโยชน์แก่ตัวเขาเองแต่กลับไม่ได้ประโยชน์อะไรเลยเพราะคนโง่ฟังไม่รู้เรื่องเหมือนกับคนเป่าปี่ให้ควายฟังควายฟังไม่รู้เรื่อง
58ไปลามาไหว้มารยาทไทย ที่เป็นวัฒนธรรมในการทักทาย เวลาพบปะกันหรือลาจากกัน
59ผักชีโรยหน้าการทำความดีเพียงผิวเผิน
60ฝนทั้งให้เป็นเข็ม
61เพื่อนกินหาง่ายเพื่อนตายหายาก
62ฟังไม่ได้ศัพท์จับไปกระเดียดฟังไม่ได้ความแจ่มชัดแล้วเอาไปพูดต่อหรือทำผิดๆพลาดๆ
63ม้าดีดกระโหลกกริยาท่าทางผลุบผลับกระโดกกระเดกลุกลนมักใช้ว่าผู้หญิงที่ไม่เรียบร้อยจะลุกจะนั่งจะเดินเตะนั่นโดนนี่กระทบโน่นไปรอบข้าง
64มือไม่พายเอาเท้าราน้ำไม่ช่วยทำงานแล้วเกะกะขัดขวางทำให้งานเดินไปไม่สะดวกเหมือนกับคนที่นั่งไปในเรือไม่ช่วยทำงานแต่ยังไปเอาเท้าไปราน้ำให้เรือแล่นช้า
65มือไวใจเร็วด่วนตัดสินใจทำสิ่งต่างๆ โดยไม่คิดให้รอบคอบ
66แมวนอนหวดทำทีว่าเป็นคนซื่อ แต่พอเผลอก็ออกลวดลายทันที เช่นเดียวกับแมวที่นอนบิดขี้เกียจ ไม่ลืมหูลืมตาอยู่ใกล้ ๆ หวดนึ่งข้าวข้าง ๆ เตาไฟที่มีปลาย่างวางอยู่พอคนเผลอมันก็ลุกขึ้นคาบ เอาปลาไปทันที
67แม่สื่อแม่ชักไม่ได้เจ้าตัวเอาวัวพันหลักหญิงที่ไปติดต่อระหว่างชายหญิงแต่ไม่สำเร็จในที่สุดก็ตกเป็นภรรยาของชายนั้นแทน
68ยกตนข่มท่านยกย่องตัวเองและข่มผู้อื่น,พูดทับถมผู้อื่นแสดงให้เห็นว่าตัวเหนือกว่า
69ยกเมฆเดาเอา,นึกคาดเอาเอง,กุเรื่องขึ้น
70ยกหางตัวเองยกตนเองว่าดีว่าเก่ง
71ยืนกระต่ายขาเดียวการพูดยืนยันคำเดียวไม่แปรผันหรือเปลี่ยนแปลงไปเช่นเขาไม่ได้ลักเงินไปจริงๆถามเขาตั้งร้อยครั้งเขาก็ยืนยันว่าไม่ได้อาไปจริง
72รวมกันเราอยู่แยกกันเราตาย
73รักดีหามจั่วรักชั่วหามเสาใฝ่ดีจะมีความสุขความเจริญใฝ่ชั่วจะได้รับความลำบาก
74รักสนุกทุกข์ถนัดสนุกมาก ก็มักจะทุกข์มาก
75ลูกไก่ในกำมือ
76ลูกไม้หล่นไม่ไกลต้นลูกย่อมไม่ต่างกับพ่อแม่มากนัก
77เล่นกับสากสากต่อยหัวถ้าลดตัวไปเล่นหัวกับคนชั้นต่ำกว่า เขาก็อาจตีเสมอทำลวนลามเอา สากในที่นี้หมายถึงสากตำข้าวที่เขาพิงไว้ ถ้าใครซุกซนไปจับต้องเข้า สากอาจเลื่อนล้มทับถูกหัวถูกหูก็ได้
78วัดรอยเท้ามุ่งจะโต้ตอบมุ่งแก้แค้นมุ่งอาฆาตเป็นสำนวนที่ใช้กับลูกที่คิดจะสู้ลูกหรือใช้กับผู้น้อยคิดจะหักล้างผู้ใหญ่ที่เคยบังคับบัญชาตนมาก็ได้
79วันพระไม่ได้มีหนเดียววันหน้ายังมีโอกาสอีก(มักใช้พูดเป็นเชิงอาฆาต)
80วัวแก่อยากกินหญ้าอ่อนชายแก่ที่มีเมียสาวคราวลูกหลานมักใช้เป็นคำเปรียบเปรยเมื่อเห็นคนที่มีอายุมากไปจีบเด็กรุ่นลูกหลานหวังจะได้มาเป็นเมีย
81วัวลืมตีนคนที่ได้ดีแล้วลืมฐานะเดิมของตน
82วัวหายล้อมคอกเกิดเรื่องเสียหายขึ้นแล้วจึงคิดหาหนทางป้องกันเหมือนมีสมบัติไม่เก็บรักษาให้ดีพอสมบัติหายไปแล้วจึงหาทางสร้างที่เก็บสมบัติ
83เวรย่อมระงับด้วยการไม่จองเวรการให้อภัย คือการยุติความบาดหมางทั้งปวง ไม่จองเวรจองกรรมกัน เวรกรรมก็จะไม่เกิดขึ้นใหม่
84ศิษย์คิดล้างครูศิษย์เนรคุณที่มุ่งคิดทำลายล้างครูบาอาจารย์
85สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำสอนคนที่มีสันดานไม่ดีอยู่แล้วให้มีความเฉลียวฉลาดมากยิ่งขึ้นแล้วก็ก่อให้เกิดเรื่องร้ายขึ้นมาภายหลัง
86สำเนียงบอกภาษากิริยาส่อสกุลการแสดงออกทางการพูดหรือกิริยามารยาท ที่จะชี้ให้เห็นถึงพื้นฐานการในการเลี้ยงดู อบรมสั่งสอน
87สีซอให้ควายฟังแนะนำ หรือสั่งสอนคนปัญญาทึบ มักไม่มีประโยชน์ เสียเวลาเปล่า
88เสือสองตัวอยู่ถ้ำเดียวกันไม่ได้คนมีอำนาจ บารมี อิทธิพลพอ ๆ กัน ย่อมอยู่ร่วมกันไม่ได้ ตัวอย่างเช่น เขาทั้งสองเป็นคนเก่งและมีความสามารถเท่า ๆ กันมักเกิดปัญหาเพราะความไม่ยอมกันเหมือนเสือสองตัวอยู่ถ้ำเดียวกันไม่ได้
89หนีเสือปะจระเข้คนที่มีความทุกข์กำลังจะได้รับอันตรายไปขอความช่วยเหลือจากบุคคลอื่นแต่กลับไปพบความทุกข์อันตรายอีกจากบุคคลที่ไปขอพึ่งพิง
90หมากัดไม่เห่าคนที่ต่อสู้หรือตอบโต้โดยไม่เตือนล่วงหน้า
91หวานนอกขมในพูดทำหรือแสดงให้เห็นว่าดีแต่ภายนอกแต่ในใจกลับตรงข้าม
92หอกข้างแคร่คนที่ใกล้ชิดที่อาจคิดร้ายขึ้นมาเมื่อไรก็ได้มักใช้แก่ลูกเลี้ยงที่ติดมากับพ่อหรือแม่,ศัตรูที่อยู่ข้างตัว
93เห็นกงจักรเป็นดอกบัวเห็นสิ่งที่ไม่ถูกต้องว่าเป็นสิ่งที่ถูกต้อง
94อกเขาอกเราการที่มีความเห็นอกเห็นใจผู้อื่น หากคิดที่จะทำอะไรสักอย่างกับผู้อื่น ให้นึกถึงความรู้สึกของเขา ถ้าเราเป็นเขาจะรู้สึกอย่างไร
95อมพระมาพูดใช้ในการพูดโดยอ้างพระหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์มาประกอบเป็นพยานมักใช้ในความปฏิเสธเช่นต่อให้อมพระมาพูดก็ไม่เชื่อ
96อยากเป็นหนี้ให้เป็นนายหน้า
97อย่าถือคนบ้าอย่าว่าคนเมาอย่าหาความจากคนที่ไม่มีสติสมบูรณ์ เพราะไร้ซึ่งประโยชน์ในการเจรจา
98เอาเป็ดไปขันประชันไก่การเอาของที่ไม่ดีไม่มีค่ามาแทนของดีของมีค่าเช่นนำทองแดงหัวพลอยไปแทนแหวนทองคำฝังเพชรเป็นต้น
99เอาลูกเขามาเลี้ยงเอาเมี่ยงเขามาอมเอาลูกของคนอื่นมาเลี้ยงเป็นลูกเป็นภาระรับผิดชอบที่หวังผลตอบแทนแน่นอนไม่ได้
100