ความหมายและรายละเอียดคำว่า แม่พิมพ์
เราทุกคนเกิดมาล้วนมีแบบอย่างในการใช้ชีวิตและคนที่ชี้แนะ อบรม สั่งสอนให้เติบโตขึ้นมา คนที่ทำให้เราเติบโตขึ้นได้อย่างมีประสิทธิภาพเหล่านี้จึงสมควรได้รับการยกย่องและเคารพนับถือ
หลายคนอาจจะเคยได้ยินคำว่า”แม่พิมพ์” “พ่อพิมพ์”ของชาติและทราบความหมายของคำนี้ดี แต่วันนี้เราจะพามาดูความหมายอย่างระเอียดของคำนี้
จริงๆแล้วในภาษาไทยเรามีเพียงคำว่า”แม่พิมพ์” ที่มีความหมายถึงครูบาอาจารย์ส่วนครูบาอาจารย์ที่เปรียบเป็น “แม่พิมพ์” เป็นเพศชายมักมีคนเปลี่ยนคำเรียกเป็น “พ่อพิมพ์” ซึ่งไม่ถูกต้องแต่หลายคนก็เข้าใจว่าเป็นครูบาอาจารย์ที่เป็นเพศชาย
ถ้าจะเปรียบเทียบให้ชัดเจนว่าคำว่า”พ่อพิมพ์”นั้นผิดก็ขอเปรียบเทียบกับคำว่า “แม่ทัพ”
ซึ่งแม่ทัพส่วนใหญ่มักจะเป็นผู้ชายแต่ก็ไม่ได้เรียกว่า “พ่อทัพ” แต่ในอนาคตไม่แน่อาจมีความผิดเพี้ยนไปอีกก็เป็นได้
แม่พิมพ์ คำไทยประสมบาลี
“แม่” เป็นคำไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายไว้ดังนี้
- (1) หญิงผู้ให้กำเนิดหรือเลี้ยงดูลูก, คำที่ลูกเรียกหญิงผู้ให้กำเนิดหรือเลี้ยงดูตน.
- (2) คำที่ผู้ใหญ่เรียกผู้หญิงที่มีอายุน้อยกว่าด้วยความสนิทสนมหรือรักใคร่เป็นต้น ว่า แม่นั่น แม่นี่.
- (3) คำใช้นำหน้านามเพศหญิง แปลว่า ผู้เป็นหัวหน้า เช่น แม่บ้าน.
- (4) ผู้หญิงที่กระทำกิจการหรืองานอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น ค้าขาย เรียกว่า แม่ค้า ทำครัว เรียกว่า แม่ครัว.
- (5) เรียกสัตว์ตัวเมียที่มีลูก เช่น แม่ม้า แม่วัว.
- (6) เรียกคนผู้เป็นหัวหน้าหรือเป็นนายโดยไม่จำกัดว่าเป็นชายหรือหญิง เช่น แม่ทัพ แม่กอง.
- (7) คำยกย่องเทวดาผู้หญิงบางพวก เช่น แม่คงคา แม่ธรณี แม่โพสพ, บางทีก็ใช้ว่า เจ้าแม่ เช่น เจ้าแม่กาลี.
- (8) เรียกสิ่งที่เป็นประธานของสิ่งต่าง ๆ ในพวกเดียวกัน เช่น แม่กระได แม่แคร่ แม่แบบ.
- (9) เรียกชิ้นใหญ่กว่าในจำพวกสิ่งที่สำหรับกัน เช่น แม่กุญแจ คู่กับ ลูกกุญแจ.
- (10) แม่นํ้า เช่น แม่ปิง แม่วัง.
- (11) คำหรือพยางค์ในภาษาไทยที่มีตัวสะกดต่างๆ กันไป เรียกว่า แม่-ต่างๆ เช่น คำหรือพยางค์ที่มีตัว ก ข ค ฆ สะกดเรียกว่า แม่กก, คำหรือพยางค์ที่มีตัว ง สะกด เรียกว่า แม่กง เป็นต้น.
“พิมพ์” บาลีเป็น “พิมฺพ” (พิม-พะ) รากศัพท์มาจาก
- (1) มนฺ (ธาตุ = รู้) + ว ปัจจัย, แปลง ม ที่ ม-(นฺ) เป็น พ, อะ ที่ ม-(นฺ) เป็น อิ, น ที่ (ม)-นฺ เป็น ม, ว ปัจจัยเป็นพ : มนฺ + ว = มนฺว > พนฺว > พินฺว > พิมฺว > พิมฺพ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเหตุให้รู้จัก” คือเมื่อเห็นสิ่งนี้ก็ทำให้รู้ได้ว่าเป็นสิ่งนั้น
- (2) วมุ (ธาตุ = สำรอก, อาเจียน, ลอกออก) + พ ปัจจัย, แปลง ว ที่ ว-(มุ) เป็น พ, อะ ที่ ว-(มุ) เป็น อิ, ลบสระที่สุดธาตุ (วมุ > วมฺ) : วมุ > วมฺ + พ = วมฺพ > พมฺพ > พิมฺพ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันเขาลอกแบบมา”
“พิมฺพ” หมายถึง รูปร่าง, แบบ, ทรวดทรง, รูปเปรียบ
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “พิมฺพ” ว่า
- (1) shape, image (ทรวดทรง, รูปเปรียบ)
- (2) the red fruit of Momordica monadelpha, a species of Amaranth (ผลไม้ชนิดหนึ่ง มีสีแดง, ลูกตำลึง)
“พิมฺพ” เดิมเป็นคำเรียก “รูปหุ่นที่ตกแต่งไว้” ธรรมดา “หุ่น” จะทำให้สวยงามขนาดไหนก็ย่อมได้ “พิมฺพ” จึงมีความหมายโดยนัยว่า “ร่างที่สวยงาม” และเป็นคำใช้เรียกสตรีที่มีรูปร่างงาม (ชื่อ “พิมพิลาไลย” น่าจะมีนัยเช่นนี้)
ไทยเอาคำว่า “พิมฺพ” มาใช้ว่า “พิมพ์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า “พิมพ์ : (คำนาม) รูป, รูปร่าง, แบบ, เช่น หยอดวุ้นลงในพิมพ์ หน้าตาเป็นพิมพ์เดียวกัน. (คำกริยา) ถ่ายแบบ, ใช้เครื่องจักรกดตัวหนังสือหรือภาพเป็นต้นให้ติดบนวัตถุ เช่นแผ่นกระดาษ ผ้า, เช่น พิมพ์ผ้า พิมพ์ขนมเป็นรูปต่าง ๆ. (ป., ส.).”
แม่ + พิมพ์ = แม่พิมพ์ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า - “แม่พิมพ์ : (คำนาม) สิ่งที่เป็นต้นแบบ เช่น แม่พิมพ์ตัวหนังสือ, โดยปริยายหมายถึงครูอาจารย์ซึ่งถือว่าเป็นแบบอย่างความประพฤติของศิษย์.”
เห็นหรือไม่ว่าคำที่เราใช้กันอยู่แทบทุกวันจนบางทีเราคิดว่าใช้ถูกแต่ความจริงแล้วกลับเป็นคำที่ผิดเพี้ยนมาหากเรายังเข้าใจแบบผิดๆและวางเฉยใช้ต่อไปในอนาคตอาจจะทำให้เกิดคำที่ผิดเพี้ยนเพิ่มขึ้นมาอีกหลายคำ และบทความนี้ก็คงชี้ให้เห็นแล้วว่าคำว่าแม่ไม่ได้หมายถึงเพศหญิงเพียงอย่างเดียว
ภาษาเป็นสิ่งซับซ้อนแต่ก็ไม่ยากเกินความเข้าใจ หวังว่าทุกคนจะได้ความรู้จากบทความนี้กันบ้างแล้วเจอกันใหม่ในบทความหน้า
ขอบคุณข้อมูลจากเพจ รักภาษาไทย อย่าใช้ผิด
อ่านต่อเพิ่มเติม
